Resy tamin’ny fihodinana voalohany ny solontena malagasy, i Nathanael, nandritra ny fiadiana ny tompondaka maneran-tany, taranja Judo, sokajy Juniors, notontosaina tany Lima, Pérou, ny faran’ny herinandro teo. Tamin’ny alalan’ny Ippon no nandavoan’ilay teratany Libanais, i Yoshido El Saikaly, azy. 30 ny isan’ny mpifaninana teo amin’ny sokajin-danja latsaky ny 81 kg nisy an’i Nathanael.

Hotanterahina any Le Caire, Egypte, ny 12 hatramin’ny 15 oktobra izao, ny fiofanana “Fiba Africa Regional Youth Camp 2025”, sokajy vehivavy. Malagasy mpilalao iray, Andriantsiavonantsoa Onisoa Fanasina Noroniaina, avy amin’ny “Club New Academic’s Sport”, sy mpanazatra iray, Ravonimboangy Eléonore, no hisolo tena an’i Madagasikara amin’izany. Manodidina ny 100 ny mpandray anjara manerana an’i Afrika amin’ity fiofanana ity.

Namiratra indray nandritra ny fifaninanana “Gala La nuit des sportiates”, natao tany Belgique, ny Malagasy mpikatroka ny taranja Muay Thai, i Claudia Toly Henri, ny faran’ny herinandro teo. Nahazo ny fandresena nanoloana an’i Nicosia Tamara (Belge) izy. Tsy vao izao no namiratra i Claudia fa vao nahazo fandresena ihany koa izy tamin’ny taranja K1, ny volana septambra teo.

Taorian’ny fahavitan’ny dingana efatra ho fiadiana ny ho tompondakan’i Madagasikara amin’ny Rallye, mpanamory roa no tena misongadina eo amin’ny filaharana. Mitarika i Faniry, avy amin’ny klioba TMF, arahin’i Mathieu Asacm. Mifanakaiky mantsy izy mirahalahy ireo amin’ny isa azo. Nahazo 126, 5 i Faniry, raha 103 ny an’i Mathieu. Mbola tena hisy lanjany avokoa ny rallye roa farany amin’ity taom-pilalaovana ity. Tsy mbola misy afaka hilaza ho tompondaka, araka izany, izy ireo raha tsy tontosa mihitsy aloha ireo fifaninanana farany. Eo amin’ny laharana fahatelo no misy an’i Aro Kiady, manana isa 74, 5 ary fahefatra i Mika, isa 59. Tsiahivina fa rallye efatra no efa tontosa, dia ny an’ny FMMSAM, ny an’ny TMF sy ny Go Janga ary ny ASA Tana.
Dingana manaraka, raha tsy misy ny fiovana, ny Rallye karakarain’ny klioba Tacs, hotanterahina ny 23 ka hatramin’ny 25 oktobra ho avy izao. Hamaranana izany ny Rallye FSAM, hatao ny 21 ka hatramin’ny 23 novambra ho avy izao.
Mandra-piandry izany, voalohany eo amin’ny sokajy vehivavy i Vanilla, manana isa 61, 25; arahin’i Ministen, isa 57, 5. Ho an’ny sokajy tanora, voalohany i Faniry, isa 130, 5; faharoa i Aro Kiady, isa 106 ary fahatelo i Mika, isa 70, 5.

Tompondaka

Hatao anio, any Côte d’Ivoire, ny lalao hihaonan’ny Coalacanthes Comores sy ny Barean’i Madagasikara. Fifanintsanana tafiditra anatin’ny fiadiana ny ho tompondaka maneran-tany 2026.

Hotanterahina anio, ao amin’ny Kianja Félix Houphouët-Boigny, any Côte d’Ivoire, ny fifandonan’ny ekipam-pirenena malagasy, Barea, sy ny ekipan’i Como­res, Coelacanthes, amin’ny andro faha-9, fifaninanana hiadin-toerana ho amin’ny “Mondial 2026”. Tsy manana safidy intsony ny mpanazatra Corentin Martins, tsy maintsy mikatsaka fandresena izy raha mbola maniry hitondra ny ekipany hiatrika ny Mondial any Etazonia, izay mpampiantrano amin’ny 2026.
Vonona ny Malagasy ha­nome ny ainy sy ny heriny re­hetra mba hahazoana ity ta­pakila mankany amin’ny Mon­dial ity. Etsy ankilany, feno fi­niavana ihany koa ny Kaomo­rianina, izay mikendry fandresena amin’ny Malagasy, izay Nosy rahavavy ato amin’ny ra­nomasimbe Indianina, ary ma­niry fatratra handray anjara voalohany amin’ity fifaninanana iraisam-pirenena lehibe ity.
Rehefa vita ity lalao ity, ny Aigles du Mali indray no handray ny Barea, ao amin’ny Kianja 26 Mars, any Bamako, amin’ny andro farany amin’ny fifaninanana.

Baolina faharoa

Fiteny malaza eo amin’ny tontolon’ny baolina kitra ny hoe «baolina faharoa». Midika izany fa tsy maintsy mahay ma­nohy sy maka tombony amin’ny fotoana rehetra. Raha mahazo fandresena amin’ireo lalao roa ireo ny Barea, manoloana an’i Komoro sy Mali, ary mandresy koa ny Black Stars Ghana amin’ny andiany farany, hisokatra ny làlana ho an’i Madagasikara. Hiditra amin’ny fihodinana famaranana (barrage) amin’ny fifaninanana Mondial ny Barea. Izany hoe, anisan’ireo ekipa faharoa tsara indrindra aty Afrika no ho toerana hisy ny Malagasy.

Fitia Randria

Manaraka akaiky ny toe-draharaham-pirenena koa ny eo anivon’ny Nonce apostolique, solontenan’ny Vatikana eto amintsika, ny Mgr Tomasz Grysa. Nambarany tamin’ny sorona Masina fitokanana Sanctuaire Mb Terezin’i Jesoa Zaza­kely, tany Belo ambonin’i Tsiribihana fa anisan’ny miara-mizaka ireo mafy rehetra mihatra sy mahazo ny vahoaka eto amin’ny firenena koa ny eveka.
« Anisan’ny ao an-tsaiko manokana ireo tsy manana jiro sy rano ary kivy tsy mahafantatra ny hoaviny », hoy izy ta­min’ny teny fampianarana nentiny ho an’ny krisitianina tany an-toerana sy ny vahoaka malagasy.
Tsiahivina fa efa naneho ny alahelony manoloana ny toe-draharaham-pirenena eto Madagasikara koa ny Papa Léon XIV, tamin’ny fiandohan’ity volana oktobra ity. Niantso ny rehetra mba hivavaka sy tsy hanao herisetra na ino­na na inona mety ho endriny ny Ray Masina tamin’izany. « Tena mampalahelo ny fifandonana teo amin’ny mpitandro filaminana sy ny tanora ka nahafaty olona maro sy naharatrana an-jatony », hoy izy. Nanteriny fa anisan’ny tena tsara kokoa ny firindran’ny fiainam-piarahamonina ao anatin’ny fampanjakana ny rariny sy ny soa iombonana.

Synèse R.

Andrasana fatratra amin’izao ny fijoroan’ny governemanta vaovao. Hanao ahoana? Misokatra amin’ny ankolafin-kery maro, araka ny nambaran’ny Praiminisitra, ny Jly Zafisambo Ruphin Fortunat, izany.

“Ny governemanta hijoro eo dia governemanta misokatra amin’ny ankolafin-kery maro sy ny sehatra iombonana amin’ny fanarenana ary ho antoka amin’ny fanajana ny rafitra demokratika sy ny zon’ny tsirairay”. Io ny lahatenin’ny Praiminisitra, ny jeneraly Zafisambo Ruphin Fortunat Dimbisoa, tamin’ny famindram-pitantanana teo aminy sy ny Praiminisitra teo aloha, teny Mahazoarivo, omaly. Noho izany, miantso fiaraha-mientana izy amin’ny fa­merenana ny fitokisana, fanamafisana ireo andrimpanjakana ary fananganana hoavy mi­rindra sy maharitra ho an’ny firenena.
Maro ireo tanora, indrindra ireo taranaka vaovao Gen Z, maneho hevitra amim-pahasahiana sy fahendrena ary amin’ny endrika vaovao. Ma­namafy izy fa mihaino ary vo­nona hifampiresaka amin’izy ireo. Miankina amin’ny fampitomboana ny famokarana sy ny fampiroboroboana ny fihariana ny fitakiana maro sosona. Tsy ho tratra izany, raha tsy ao anatin’ny fitoniana sy ny fandriampahalemana.
Araka ny fangatahana maro ara-tsosialy sy toekarena avy amin’ny ankolafin-kery samihafa, misokatra amin’ny rehetra amin’ny fifampiresahana ny fitondram-panjakana. Amin’ny fanekena ny fahasamihafana ary amin’ny fametrahana vahaolana maharitra sy mirindra izany. Aoka ny fanajana sy ny fahendrena no aorina amin’izay hoavin’ny firenena, indrindra eo am-pijerena ny tombontsoa iombonana. Misy ny ezaka atao amin’ny fiantohana jiro sy rano eto Antananarivo sy amin’ireo faritra maro samihafa manerana ny Nosy. Tratrarina ao anatin’ny enim-bolana ny dingana voalohany, izay dingana ho azo tsapain-tanana, araka ny fanamby napetraky ny filohan’ny Repoblika. Mifanin­dran-dalana amin’izany ny fa­mahana ny olana maro samihafa.

R. Nd.

Mitohy hatrany ny fanatanterahana ny fiofanana “Fijery Hafa” ao amin’ny distrikan’i Fianaran­tsoa. Maro ireo mpiofana mandray anjara amin’ity andiany ity, mifantoka amin’ny lohahevitra fahaiza-mi­tarika, fananganana orinasa, fampivoarana ny tena ary ny informatika. Nisongadina nandritra ny fiofanana mom­ba ny fananganana orinasa ny fandraisana anjaran’i Nelson, olona ma­nana fahasembanana ara-pahitana (jamba), izay nankasitraka ny minisiteran’ny Fampianarana teknika sy ny fanofanana arakasa, noho ny fanofanana tsy manavakavaka sy misokatra ho an’ny rehetra.
90% ny asa fanarenana ny tetezana ao Tetezan­dava, distrikan’i Betafo, lalam-pirenana faha-34, no efa vita. Noho ny fahanteran’ny fotodrafitrasa, asa fanarenana tanteraka ny tetezana no natao ary nasiam-panatsarana mba hateza. Ny orinasa Fanambinantsoa no manatanteraka ny asa. Vinavinaina hisokatra ho an’ny mpampiasa lalana rehetra ity tetezana ity afaka iray volana, araka ny fantatra nandritra ny fidinana ifotony notanterahina ny faran’ny herinandro teo. Hanamorana ny fifamoivoizana ao Vakinankaratra, indrindra ho an’ireo mpampiasa ny RN34 ny fahavitan’io tetezana io.
Volana natokana iadiana amin’ny homamiadan’ny nono ity volana ity. Maro ny fanentanana fa ny tanjona dia ny handrisika ny vehivavy hitily mialoha ny homamiadana. Ankoatra ny fitsapana ny nono isam-bolana tsy tapaka, misy koa ny fitiliana, échographie mammaire sy ny mammographie, samy andoavana sarany avokoa, ankoatra ny hetsika fitarafana maimaimpoana karakarain’ny ONG samihafa.

Mahatsiaro manana adidy ny vondron’ny vehivavy mpitarika manoloana ny zava-mi­tranga eto amin’ny firenena. Fandriampahalemana sy fi­fam­piresahana no mila atao hisian’ny vahaolana mahomby, raha ny hevitr’izy ireo.
Manamafy ny fandraisany andraikitra momba ny fitandrovana ny zon’olombelona, indrindra ny maha masina ny aina sy ny fahalalahana haneho hevitra ary ny fandraisan’ anjara ara-politika, ara-tsosialy, ary ara-toekarena ho an’ny vehivavy, ity fikambanana ity.
Ao anatin’ny fanajana ny lalàmpanorenan’ny Repobli­kan’i Madagasikara sy ny lalàna velona ary ny soatoavina malagasy dia ny fihavanana no hitadiavana ny vahaolana.
Amin’ny maha reny, rahavavy, anabavy, vady, mpanorina ny fandriampahalemana, mpitarika amin’ny fampandrosoana mpanelanelana, manao antso avo ho an’ny tanora malagasy ny amin’ny fanohizana ny fandraisana anjara amin’ny maha olom-pirenena amin’ny fomba tsy manome vahana ny herisetra izy ireo.
Ho an’ny mpitondra sy ny manampahefana kosa, tokony hisy ny sehatra ifanakalozana sy ifampihainoana ary fandraisan’andraikitra lavitry ny herisetra.
Maneho fahavononana handray anjara feno miaraka amin’ny ankolafy isan-tokony mba handrenesana ny feon’ny vehivavy ny fikambanana.
Vonona ny handray anjara amin’ireo dingana samihafa hamahana olana sy ho fampihavanana mba hiaina ao anaty hoavy mamiratra ny ta­ra­naka izy ireo.

Tatiana A

Anisan’ny toerana fitaizana ireo olona tratry ny aretina alzheimer ny fikambanana Masoandro Mody etsy Mahazoarivo. Nanazava izy ireo fa miteraka fikorontanana ho an’ny manodidina ny fikarakarana marary noho ny antony maro. Eo amin’ny ara-pihavanana, sarotra ny fifanajan’ny havana ny marary rehefa tsy hainy ny tokony hitondrana ny fikarakarana. Mitsara vilana ny fiarahamonina, manesoeso, manilika, ary mandrabiraby ny marary. Tsy afaka ny hahatakatra ny fahasahiranana manoloana ny tranga misy. Voatery mitsahatra amin’ny asany ny marary sy ny mpikarakara akaiky indrindra azy, toy ny vady, zanaka, mpiray tampo, … Mampihena ny fivelomana ary misy fiantraikany amin’ny ankohonana na ny fianakaviana manontolo izany. Sady mamizam-batana no mamizan-tsaina ny mpitaiza ny fikarakarana azy ireny. Matetika dia ny fahasalaman’ny mpikarakara indray no marefo no ho ny an’ny mararin’ny Alzheimer, noho ny fikorontanana maro. Anisan’ny antom-pijoroan’ny fikambananana Masoandro mody, izay manolotra sehatra mampiaty handraisana ireo marary mandritra ny tontolo andro, ireo fahasahiranana voalaza ireo.

Tatiana A

Nitondra fanazavana ma­ha­kasika ny zava-misy eto amin’ny firenena ny eo anivon’ny Fihezama (Fitaizana ny herin’ny zatovo malagasy). Nohamafisin’ny filohany, Ra­ko­tovao Jacky Raymond, fa mitaiza sy manabe ny zatovo sy tanora malagasy amin’ny alalan’ny fanatanjahantena sy ny kolontsaina ity fikambanana ity. Tsy manao politika sy tsy miandany na amin’iza na iza izy ireo, na dia namaly ny antson’ny minisitera tamin’ny sabotsy 4 oktobra lasa teo aza. Nitondra ny fomba fijery ny zava-misy ary nangataka ny hampitsaharana ny herisetra sy hihainoana ny tanora, amin’ny maha mpitaiza sy mpanabe tanora azy ny Fihezama, nandritra io fihaonana io. Nanamarika ihany koa izy fa tsy nisolo tena ny Gen Z izy ireo ary laviny marindrano izany. Tsiahivina fa nahitana mpanao fanatanjahantena maromaro nanatrika ity fihaonana tamin’ny minisitry ny Tanora sy ny fanatanjahantena, ny faran’ny herinandro lasa teo ity, raha ny loharanom-baovao.

Mi.Raz

Tanterahina any Lima, Pérou, nanomboka ny 5 oktobra teo, ary haharitra hatramin’ny 8 oktobra izao, ny fiadiana ny tompondaka maneran-tany taranja Judo, ho an’ny sokajy Juniors. Tsy diso anjara amin’izany i Madagasikara fa manana solontena, dia i Nathanael Cressonnier, sokajy latsaky ny 81 kg. Judokas afrikanina 19, avy amin’ny firenena 6, no hifaninana.

Hotontosaina eto Antananarivo, ny 25 oktobra hatramin’ny 1 novambra izao, ny fiadiana ny amboaran’i Madagasikara, taranja volley-ball, ho an’ny sokajy latsaky ny 20 taona, lahy sy vavy. Ny 18 oktobra no fara-fandraisana anarana ho an’izay handray anjara amin’izany. Etsy ankilany, hotanterahina any Fianarantsoa ny fiadiana ny amboaran’i Madagasi­kara,sokajy 2D, lahy sy vavy ary ny Vétérans, ny 22 hatramin’ny 30 novambra ho avy izao.

Manatanteraka fiarahana mikotrana isa-maraina ny Malagasy mpikatroka eo amin’ny taranja Karate, sokajy Cadets, Junior ary Senior. Ireo karatékas mandrafitra ny ekipam-pirenena malagasy hiatrika ny fiadiana ny tompondakan’i Afrika sy ny tompondaka maneran-tany hatao amin’ity taona ity no miaraka manatanteraka izao kotrana sy fanazaran-tena izao, ho fanamafisana ny tanjaka.

Araka ny fandaharam-potoana eo anivon’ny Federasionina malagasin’ny Badminton, hotanterahina ny 11 sy 12, hitohy ny 18 sy 19 oktobra ho avy izao, ny fifaninanam-pirenena ho an’ny sokajy Senior, lahy sy vavy. Hotanterahina eny amin’ny Kianja mitafon’Ankorondrano ny hetsika. Ligim-paritra telo dia Analamanga, Vakinankaratra ary Atsinanana no hiady ho lohany amin’ity. Mahatratra 75 ny isan’ny mpandray anjara.
Fifaninanana ho an’olon-tokana ihany no hatao dia ny olon-tokana lehilahy SA1 sy ny SA2 ary ny SB1sy SB2. Eo koa ny an’ny Vétérans. Ho an’ny vehivavy indray, misy ny SA1 sy ny SB2. Mbola miankina amin’ny toe-draharaham-pirenena nefa ny hahatanteraka ity fiadiana ny ho tompondakan’i Madagasikara ity. Na izany aza, mila miomana hatrany ireo mpilalao, araka ny nambaran’ny tomponandraikitra eo anivon’ny Federasionina. Raha tsy misy ny fiovana, aorian’ity sokajy Senior ity no hiditra an-tsehatra indray ny Junior, ny volana novambra.

Tompondaka

Toy ireo mpilalaon’ny Barea Chan milaravinahitra any ivelany, handeha hikopak’elatra ihany koa ny Coach Rôrô. Hanazatra ny Young Africans Sports Club an’i Tanizanie ny lehilahy. Famaraparanana ny pitsopitsony eo aminy sy ny Federasionina malagasy (FMF) ary ny Yas Madagasikara sisa dia hanainga izy.

Tsy honohono fa tena izy. Nambaran-dRakoton­drabe Romuald Felix (Coach Rôrô), mpanazatra ny Barea Chan, fa marina ny vaovao nivoaka tamin’ny tambanjotran-tserasera, omaly. Han­deha hanazatra ny ekipan’ny Young Africans Sports Club (Yanga) Tanzanie ny tenany. Nambarany nandritra ny resaka nifanaovana taminy fa efa vita ny sonia sy ny fifanarahana roa taona azo havaozina eo amin’ny roa tonta. Miankina aminy sisa ny tsy mbola hiaingany satria mbola mamarana ny nifanarahana tamin’ny Federasionina malagasy (FMF) sy ny Yas Madagasi­kara ny tenany. Raha tsy misy ny fiovana, hamonjy io ekipa io izy amin’ny faran’ny herinandro ho avy izao.
Tafiditra ao anatin’ny fifanarahana ny vady aman-janany. Afaka mitondra olona telo koa izy handrafitra ny ekipa teknika. Tsiahivina fa ekipa D1 ao Tanzanie ny Young Africans Sports Club ary miatrika ny fiadiana ny “Ligue des champions Afrique”, amin’izao fotoana izao. Laharana fahefatra amin’ny fifaninanam-pirenena Tanzanianina.
Nangataka azy ho mpanazatra koa ny Simba Club saingy tsy matotra, araka ny nambarany fa mivoaka miditra. Teo koa ny Al Merrick Soudan, misy an’i Nicolas sy i Feno­hasina, saingy tsy nety taminy noho izy ireo tsy manana Kianja fa any ivelany no miatrika ny fifaninanana.
Mahakasika ny lalao hataon’ny Barea de Mada­gasikara A indray, eo amin’ny fifanintsanana hiadian-toerana ho an’ny “Mondial 2025”. Nolazainy fa sarotra nefa azo atao. Tsy matematika ny baolina kitra, hoy izy, ary tsy mahafantatra izay tanjak’i Comores sy i Mali amin’izao fotoana izao ny tenany ka tsy afaka ny hanome ny heviny fa mirary soa ho azy ireo hahazo ny isa 6.

Tompondaka

“Tokony hisokatra amin’ny rehetra ny governemanta. Heverina fa rariny izany”, hoy ny fanehoan-kevitry ny depiote voafidy tamin’ny anaran’ny Irmar tao Ambatofinandrahana, Razafindrabary Narson Seth Jean Richard, ny amin’ny fananganana governemanta vaovao amin’izao. Misy fanehoan-kevitra maro mila henoina izay antony mahatonga ny olona manao fitakiana. Maro ny manao fitakiana fa tsy hoe ny mpanohitra… Heverina fa manan-jo avokoa ny tsirairay hanolotra olona hiditra ao amin’ny governemanta. Hatao ny fisokafan’ny governemanta, tsy hoe ho an’ny mpanohitra fa ho an’ny hery velona manao fitakiana, araka ny nambarany.
Misy ny fitakiana ataon’ireo tanora. Zo fototra ny jiro sy rano. Ny zava-tsy mety, misy manararaotra ny tolona, mitondra izany any amin’ny fanonganam-panjakana. Tany demokratika i Madagasikara. Rehefa amin’ny lafiny inona ny sasany no miteny demokrasia? Marina fa fanehoan-kevitra ny demokrasia. Fa mametraka koa ny demokrasia fa ny olona voafidy amin’ny fomba demokratika dia tokony ho fifidianana demokratika koa no handimby azy. Sarotiny amin’ny fiarovana an’izay fiarovana ny lalàmpanorenana ry zareo. Izay no nahavoafidy ny filohan’ny Repoblika izay safidim-bahoaka.

R. Nd.

Tapitra izay ny fe-potoana niresahana Praiminisitra, dila ny fe-potoana. Andrasana ny ho fivoakan’ny mpikambana mandrafitra ny governemanta. Hatreto, tsy misy mipika izay fikononkononana mahakasika izay any ambadika any. Toa mangina tanteraka ny fanoloana ny mpikambana, izay tena ilaina maika sy tokony ho hamehana tokoa.
Raha manjohy akaiky ny hodidina misy amin’izao fotoana izao, hita fa maika ny fametrahana ny rafitra mpanatanteraka. Tsy ampy ny fandehanan’ny filohan’ny Repoblika irery. Tokony ho roa mifampiankina hatrany ny fampandehanana ny raharaham-pirenena. Ny lalàmpanorenana rahateo manamafy an’izay. Tsy tokony hivaona amin’izay voasoratra.
Sasa-miandry ny mpanara-baovao satria mifamahofaho ny fampitana hafatra sy ny baiko ho an’ny mpiasam-bahoaka indrindra indrindra. Mifanjana sy mifanilika andraikitra ary tena tsy mifanaja intsony ny any anaty birao. Biby tsy manan-doha tokoa angaha ka tsy mandeha. Mampalahelo ilay toe-tsaina. Mikatso ankolaka ny zava-drehetra.
Ilay vahoaka tsimandadiharona no mahita faisana amin’ny afitsoky ny mpanao politika. Mampitarazoka ny raharaha ny ady sisika miafina anaty ady varotra. Lany andro amin’ny ady seza ny ankamaroany. Tsy manaiky ho baikoin’ny filan’ny vahoaka. Mifarombaka ny haka seza na ireo noheverina fa misy etika aza.
Manahirana ny famakafakana ilay toe-draharaha. Tsy hita be ihany ny marina ho raisina. Misy ireo tena mitolona, mihevitra ny mpitondra fanovana, ho mpanadio ny tanàna. Indrisy, maro anisa anefa ny mpanao kitoatoa, misarintsarim-pitolomana. Misarongotra etsy sy eroa, mitady ny sitrany ahay: vola, voninahitra, fahefana.
Miandry, miandry lava, miandry foana ny vahoaka madinika. Tsy mety fay ny mpilalao politika, izay anefa no efa mampitroatra ireto tanora, liam-pivoarana sy te hanova tantara ireo.

r.r

Tsy ilay Malagasy fatra-panaja ny maha izy azy intsony no miaina amin’izao vanim-potoana izao? Nomontsanin’ izy ireo ilay fanarahana ny fomba amam-panao mifototra amin’ny lamina voajanahary. Rehefa mety ho manan-kasina rehetra eto amin’ity Nosy ity (fomba amam-panao, toerana, olona, zavatra…), very, takona… Tafiditra tao anatin’ izany ny fanabeazana maha olona.
Ny vehivavy (reny) no niantsoroka be indrindra ny fanabeazana teo amin’ny Malagasy. Natao izay handaozany io adidy mampanjary hasina ny taranany io. Nam­pahantraina ny isan’ankohonana mba hoenti-mandresy lahatra fa : «tsy vitan’ny lehilahy irery intsony ny mamelona ny ankohonany fa mila mifarimbona ny lahy sy ny vavy». Nokitihiny nanaraka izany koa ny zo. «Tokony hitovy zo ny lahy sy ny vavy», «Vitan’ny lehilahy ve dia tsy ho vitanareo vehivavy»…
Tsy ninono tamin-dreniny intsony ny taranaka malagasy fa ninono «fingotra». Fomba manala hasina maha olombelona faran’izay haingana sy matanjaka. Very ilay fifankahalalana sy fifamatorana eo amin’ny reny sy ny zanaka. Tsy manam-potoana handraisana an-tanana (mitrotro) ilay menaky ny ainy, intsony, ilay reny niteraka. Zava-dehibe ho fampanjariana ny hasina eo amin’ny fotoam-pahazazana anefa iny.
Nitombo ny fanalan-jaza sy ny fanarian-jaza… Hasina maha olona mihitsy no very sy potika. Nanjary maty ny feon’ ny fieritreretinan’ny vehivavy na ny reny sasany, satria, tsy ao aminy intsony ilay hasina.

HaRy Razafindrakoto

Tsy milamina ny firenena. Tsy milamina manaraka izany ihany koa ny tontolon’ny kolontsaina sy ny zavakanto. Samy vokatry ny fikorontanana ateraky ny saina avokoa ireo. Tsy mbola tazana loatra ny fiverenan’ilay soatoavina malagasy «ny fanahy no olona». Mbola manjaka ilay “ny saina mamosavy”. Tsy avy any ivelany ( tsy avy any ivelan’i Madagasikara na avy eny ivelan’ny vatana) ny fahaiza-mametraka sy miaina ny fahendrena sy ny soatoavina fa avy ao anaty. Noho izany, mila mifoha ny masom-panahin’ny tsirairay raha te hiaina ao anaty fitoniana sy firindrana.

Mijaly ny mpanakanto, satria, nofoanana na nahemotra ny fampisehoana. Maneho ny heviny momba ny toe-draharaha iainana eto amin’ny firenena ireo mpanakanto, sns. Mpihira ny ankamaroany. Raha ireo no atao indray mijery, voasarika hametraka hatrany ny raikipohy “mpanakanto = mpihira”, ny sain’ny Mala­gasy. Mila manao ezaka ny sehatry ny kanto hafa mba hanana fivelarana lehibe kokoa. Zavakanto, ohatra, ny fikirakirana sakafo. Ny Malagasy no anisan’ireo firenena manana akora fototra maro indrindra hoenti-manatanteraka izany. Saingy, tsy tazana manatanteraka hetsika (fahaiza-mahandro…) loatra ny tontolon’ny sakafo.

Vanim-potoana hitodihana any amin’ny fototra izao. Ny kolontsaina sy ny fomba amam-panao no laharana voalohany amin’izany. Tsy mitodika fe mitodika fa manao izay tokony hiainana miaraka amin’ireny indray. Manao izay hampifandrindra izany amin’ny vanim-potoana sy ny zava-misy iainana, mba hitondra vokatsoa, kanefa, tsy hanimbana ny fototra ihany koa. Raha atao indray mijery, mety ho sarotra tanterahina? Antoka maha mety sy maha mora azy io ny fahavononan’ny saina sy ny fanitsiana ny fanabeazana.

Mandia lalan-tsarotra ny firenena. Matetika, ny tontolo politika na sosialy hatrany no voakitika sy voatondro fa ipoiran’ny olana. Tsy tokony hijanona eo anefa. Hadino sy tsy voaresaka mihitsy aza ny soatoavina. Raha niaina ny soatoavina Malagasy ny rehetra, tsy hiaina savorovoro sy korontana tahaka izao ny firenena.
«Aza ny lohasaha mangina no jerena fa Zanahary an-tampon’ny loha». «Ny fanahy no maha olona», sns. Firy amin’ny Malagasy 32 000 000 tapitrisa no niaina ireo ampahana soatoavina ireo ? Ilay Zanahary lazaina eto aza, angamba, maro ny Malagasy no tsy mahalala azy intsony. Na, mety manafangaro Azy amin-javatra hafa. Tahaka izany ihany koa ny fanahy.
Ilaina ny mampahafantatra ny soatoavina malagasy, ny tanora miaina amin’izao vanim-potoana izao. Zarina tsikelikely hiaina ao anatiny izy ireo, avy eo. Tsy ho tanteraka, anefa, ireo raha mbola omen’ny fiarahamonina vahana ireo soatoavina indramina. Noho izany, mila raiamandreny mahafantatra sy mahay momba ny soatoavina malagasy ny fiarahamonina mba hampianatra sy hanoro azy.

HaRy Razafindrakoto

Mamaramparana ny fanatontosana ireo fomba amam-panao mandritra ny vanim-potoana maintany, ny Malagasy. Iray amin’ireny ny famadihan-drazana (famadihandrazana). Misy hatrany ny olana fa tsy nampihemotra ny “raharaha”.

Isan-taona, miteraka adihevitra maro hatrany ny fanatanterahana ny famadihandrazana. Vao mainka mampitombo izany ny fihamaroan’ isan’ireo sehatra ahafahana miresaka na mitafa na maneho hevitra amin’ny alalan’ny soratra sy sary. Anisan’ireny ny karazana tambanjotrantserasera izay zary filan’ny fiainana andavanandron’ny Mala­gasy maro… Tsy maha kivy ny mpitana ny fomboan-drazana anefa izany.
7 000 000 Ar eo ho eo ny fandaniana tsy azo ialana raha hanatanteraka ny famadihandrazana amin’ny fomba tsotra. «Tsy maninona raha izay no hampirindra indray ny fihavanana. Ahafahana manome hasina ireo razana nipoirana. Ahafahan’ny fianakaviana mangata-tsodrano amin’ireo niandohany, sns», hoy ny fanazavan’ireo raiamandreny mandritra ny fanatontosana ity fomba amam-panao ity… Tsy mahakivy ny mpandala ny fomba ny hoenti-manana.
… Antony iray lehibe nampihena ny isan’ny Malagasy (isam-batan’olona) manatanteraka ny famadihandrazana ny fitsabahan’ny finoana any amin’ny fomba. Io ihany koa no nampizarazara ny ao ana­tin’ny ankohonana : ireo manao famadihana sy ny tsy mankasitraka izany intsony… Ny fomba amam-panao no taloha fa tsy ny finoana nentim-bahiny. Noho izany, tsy nataon’ny Malagasy mahatazona ny fomba hanova ny fahalalany ny “resa-pinoana”.
… Na hevitra, na fandaniana (vola, herim-po…), na ny “resa-pinoana”, sns. Tsy nampihemotra ireo mpitahiry sy mpandala ny fomban-drazana tsy hanatanteraka ny famadihana (famadihandrazana) izy ireny. Tsy nitondra fiovan-kevitra tamin’izy ireo ny fana­tsatsoana sy ny fanakiviana. Porofo manamarina fa ny tsara fototra, tsy miongam-poana.

HaRy Razafindrakoto

Mandalo fahasahiranana tanteraka ny resaka varotra eny an-tsena amin’izao fotoana izao. Araka ny fanadihadiana natao omaly, tetsy Analakely, betsaka amin’izy ireo no tsy mahita tombony maherin’ny 10 000 Ariary intsony ankehitriny, noho ity fiainanana hita fa tena mikatso ity. Samy manana ny heviny anefa ireo olona eny an-toerana, misy amin’ireo mpivarotra no milaza fa manomboka sarotra ny miditra ao Analakely, rehefa andavanandro noho ny fisian’ilay grevy ao an-toerana. «Tsy misy olona mandalo intsony eto Analakely. Zara raha misy ny olona mandalo sy hita ety amin’ny tsena. Sakanan’ireo mpitandro filaminana tsy handeha aty Analakely moa ny olona ka izay no maha sarotra an’ilay zava-misy amin’izao fotoana izao», hoy ny mpivarotra kiraro iray teny Anala­kely. Nohamafisin’ity mpisehatra amin’ny fivarotana kiraro etsy Analakely ity ihany fa sarotra dia sarotra vao mahalafo kiraro iray amin’izao. «Manahirana ny mpividy mihitsy ilay maheno ny vidin’ny kiraro, vao manombana ianao amin’izao, fa tsy main­tsy 2000 Ariary eo no tombony mba alainao ankehitriny», tenin’ity mpivarotra kiraro iray ity, etsy Analakely ihany. Nihena ihany koa ny vola miditra ho an’ireo mpitady vola amin’ny fampisotroana kafe. Raha tsiahivina, eo amin’ny 15 000 Ariary eo tombony izy ireny isan’andro ary nilatsaka ho 5000 Ariary izany amin’izao. «Tsy dia misy mividy ilay kafe amin’izao fa ireo mpivarotra manodidina sy olona mba sendra mandalo no manjifa izany. Somary nahena ihany koa ny entana amidy ety, noho ny tsy fisian’ny olona mandalo loatra», nambaran’ilay rangahy iray mpivarotra kafe.
Miantso fitoniana
Mangataka fitoniana sy fifampiresahana eo amin’ny andaniny sy ny ankilany ny akamaroan’ireo mpivarotra ireo. Raha ny fanazavana nataon’izy ireo hatrany, hatramin’ny 11 ora ihany ry zareo no afaka mivarotra eny an-toerana, nefa sahirana ihany izy ireo amin’ny famelomana ny ankohonana. « Mba mangataka sy miangavy ihany izahay hoe mba hataovy re izay marimaritra hiraisana sy fitadiavana vahaolana amin’ity zava-misy ity». Hafatra avy amin-dry zareo. Na izany aza, mampalahelo ny mahita ny mpianatra iharan’ny herisetra, tahaka ireny. « Manan-janaka sy reny ary saika ray aman-dreny avokoa ny ankamaroanay mpivarotra. Mampalahelo mihitsy mahita ireo tanora sy mpianatra tratran’ny herisetra tahaka ireny. Mangataka izahay, mba hampitsaharana ny zavatra tahaka ireny fa na ireo olona tsy manan-tsiny aza, dia tratran’ny fahavoazana, amin’ izao grevy misy izao», tenin’ ilay ramatoa, miezaka mamelona ny ankohonany amin’ny fivarotana fitaovam-pianarana. Tsara ny mampatsiahy fa na­nomboka 25 septambra teo, sahirana tanteraka ny mpivarotra eto an-drenivohitra.

Nilamina tsara ny omaly

Tsy dia nahitana olana, sy fahasahiranana loatra ny teny an-tsena an’Anakakely, omaly. Nanararoatra nitady vola mihitsy izy ireo, ary ny andro alahady tahaka izao, lasa hoe fotoana hahafahana mitady vola ho an’ny mpivarotra sasany eny an-toerana. «Tsy maintsy mivarotra aloha androany, somary mbola mafy ny herinandro ho avy io. Rehefa alahady tahaka izao, hita hoe maro ihany ireo olona mivoaka man­deha miantsena eto an-drenivohitra», nolazain’ilay tovolahy iray, misehatra amin’ny bakiraro. Nomarihan’ity zatovo ity ihany, fa tsy dia nanafatra entana betsaka izy aloha tamin’ity alahady ity, mba tsy hisian’ny fatiantoka haterak’izao grevy misy izao. «Rehefa manomboka mafana ny toe-draharaha ety an-tsena, ahoronay ny entana, ary ny lalana mody ihany no jerena, sarotra ho anay, ny hiditra lalina amin’ny zava-misy», famaranan-teny nataon’ity lehilahy ity ihany.

Nanantontosa : F.R